- Meslek Seçimi ve Anne-Baba

MESLEK SEÇİMİNDE KARŞILAŞABİLECEĞİNİZ BAZI ANNE-BABA TUTUMLARI :

“Ben olamadım sen olacaksın” : Bazı anne-babalar gerçekleştiremedikleri kendi özlemleri ve ideallerini çocuklarının gerçekleştirmesini isterler. Eğer böyle bir tavırla karşılaşıyorsanız onlarla çatışmaya girmeden kendi yetenek ve ilgilerinizi ortaya koymayı deneyin. Sizi bir mesleğe yönlendirmeleri yerine yardımcı olmalarını sağlayın. Çatışmadan kaçının, onları anlamayı deneyin. Bir mesleğe yönelme başkalarıyla yaşanacak bir çatışma alanı olmaktan çok yardımlaşılan bir süreç olduğunu unutmayın. Onların desteğini nasıl alacağınızı bulmaya çalışın. Unutmayın bu yaşadıklarınız size hayal kırıklığı değil kendinizi tanımanız ve ortaya koymanız için bir fırsat olduğunu düşünün.
“Komşunun çocuğu oldu ama...” : Koşularımızın, akrabalarımızın, çocukları ile hep karşılaştırılıyor olabiliriz. Anne ve babanız sizi daha başarılı görmek için böyle sözlerin sizi etkileyeceğini düşünüyor olabilir. Bu durum kendinizi yetersiz hissetmenize neden olabilir. Olumlu yönlerinizi göstermeye çalışın. Başkalarıyla kendimizi karşılaştırarak haksız rekabete girmenin veya savunmaya girmenin bir anlamı yok. Kim ne derse desin ölçüt kendiniz olmalıdır. Önemli olan kendi yeteneklerinizi ve ilgilerinizi geliştirmektir. Bunu siz kendiniz fark edin ve önemseyin. Zaman içinde anne ve babanızda görecektir. Kendinize güveniyor ve geliştirmeye çalışıyorsanız bu sizi amaçlarınıza ulaştırır. Başkaları gibi olmak, onların gittiği üniversiteye gitmek için değil; kendimiz için neyin iyi olduğuna karar verip amaçlarımızı gerçekleştirmeliyiz.
“Bak kardeşin .....” : Dikkatli bir gözle baktığınızda kardeşlerin birbirlerinden ne kadar çok olumlu veya olumsuz etkilendiklerini fark etmişsinizdir. “Bak kardeşin ...” diye başlayan her cümle bizi kışkırtacak, yeni kavgaları, yeni sorunları getirecektir. Anne ve babamız her çocuğu diğer bütün çocuklardan ayırarak değerlendirmeyi, iletişim kurmayı becermek zorundadırlar. Bu konuda onlara yardımcı olmak durumundayız. Bizden çok başarılı yada bizden çok daha yetenekli görünse de her insan sonuçta kendi yaşantısını çiziyor. Kardeşimizin başarılı olup olmaması, yetenekleri onu ilgilendirir. Benim için önemli olan onun benim yaşantıma, benimde onun yaşantısına engel olmamam olmalıdır. Rekabet edeceğim koskoca bir gelecek var. Üniversite sınavına kardeşimle değil yüz binlerce akranımla gireceğim. Meslek yaşantınızda , iş hayatınızda rekabet edeceğiniz başka engeller var. Önemli olan bu koşullara kendimi hazırlayıp, hazırlamadığımdır. Geleceğimi oluştururken annemin, babamın, kardeşimin desteğini almak benim kendimi daha güçlü hissetmeme katkıda bulunur. Kim olursa olsun birisi bizi bir diğeriyle rekabete sürüklememeli. Zamanımı aynı evde yaşadığım insanlarla çatışma yerine başka zevkli işlerle geçirebilirim.
“Ancak senin gibi bir tembel bu alanı seçer...” : Başkalarının bizi küçümsemesi, değersiz görmesi, alay etmesi bizim yaşamla mücadelemizi zayıflatır. Eğer sizin düşüncenizle başkalarının seçimi çelişiyorsa, olumlu iletişim becerilerini kullanarak konuşmayı denemeliyiz. Kendimizi zedeletmeden insanların bize değer vermelerini sağlamalıyız. Eğer seçimlerinizin doğru olduğuna eminseniz ve anne-babanızı da ikna etmeniz gerekiyorsa bunu çatışmadan becerebilmeniz gerekir. Onlara inat bir alanı veya bir mesleği seçmek değil önemli olan uygun olanı bulup savunabilmektir.
“Kararına güveniyorum “ : Bu tepki biçimi yaşama daha güvenle bakmanızı sağlayacaktır. “Kararına güveniyorum “ demek gencin “iyi anne-babası” olmaktan çok onun dostu/arkadaşı olmayı denemek anlamına gelir. Çocuklarında sorumluluk duygusu geliştirmek isteyen, demokratik aile ortamı yaratmaya çalışan anne-babalar çocuklarının kararlarına güvenmeyi öğrenmek zorundadırlar. Unutmayın ki günümüzde çocuğunun yanında olmayı denemeyen bir çok anne ve baba zaman içinde ilişkilerinin koptuğunu görmektedirler. Anne ve babamızın bizim kararlarımıza güvenmelerini sağlamak bizi rahatlatır. Ancak bu durum bize bütün sorumluluğun verilmesi anlamına gelir. Başarmak veya başaramamak, uygun mesleği bulmanın veya bulamamanın bütün sonuçlarını bizim yaşayacağımız anlamına gelir. Anne ve babanız sizin kararlarınıza güveniyorlarsa sorumluluk duygunuzun geliştiğini yaşama ve geleceğe daha umutla baktığınızı hissedeceksiniz.

MESLEKLER HAKKINDA BİLGİ :

Gencin kendi yetenekleri ile seçmeyi düşündüğü meslek arasında ciddi bir ilişkinin bulunması gerekir. Kuzgun (1992) un belirttiğine göre: doğru ve yerinde bir seçim yapılabilmesi için bireyin kendi yetenekleri ile, ilgi duyduğu meslekler hakkında objektif ve etraflıca yapılmış incelemeler sonunda edinilmiş bilgilere sahip olması gerekir. Bazı mesleklerin gösterişli ve popüler olması bireyi etkileyebilir ve hiç de başarılı olamayacağı bir alana yöneltebilir. Sağlıklı bir meslek seçiminde, o mesleğin mensuplarının yaptıkları işler, çalışma ortamları, çalışanda aranılan nitelikler bilinmelidir. Bunlardan başka çok fazla sayıda meslek hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Kuzgun (1992) un belirttiğine göre: bu gün Uluslararası Çalışma Örgütünün Meslekler Rehberinde binden fazla mesleğin tanımı yapılmıştır. Ülkemizde de faaliyet gösteren yüzlerce meslek vardır. Bu meslekler hakkında bilgi sahibi olmanız sağlıklı karar alınabilmenizde etkili olacaktır.

Bir meslek üzerinde karar kılınması bizi bir çok yönden etkileyecektir. Örneğin :

Bu mesleği seçersem ileride iş bulabilecek miyim?
Bir meslek seçimi kişinin başarı ve başarısızlığını belirler : Bir kimse, sahip olduğu nitelikleri gerektiren ve sahip olmadığı nitelikleri gerektirmeyen işlerde daha büyük bir olasılıkla başarılı olabilir (Kuzgun, 1992).
Bir meslek seçimi kişinin işinden hoşlanıp hoşlanmayacağını belirler : ...iş bireyin duygusal ihtiyaçlarını karşılamıyorsa mutsuzluk başlar (Kuzgun, 1992)
Meslek seçimi hayatın bir çok yönünü etkiler : meslek seçiminin ikincil sonuçları vardır. Bu seçim çocuğumuzun ekonomik durumunu, nerede yaşayacağını, hatta eşini belirleyecektir. Her mesleğin kendine özgü bir yaşam biçimi vardır.

Hemen hemen bütün okulların kütüphanelerinde veya rehberlik servislerinde meslekleri tanıtan yayınlar vardır. Ayrıca meslek odaları, dernekler ile iş ve işçi bulma kurumlarında ayrıntılı bilgi bulunabilir. Ancak meslekler hakkında bilgi toplamak sizin sorumluluğunuzda olmalıdır. Gerekiyorsa anne-babanızla ilgili yerlere beraberce gidilebilir. Seçmeyi planladığımız mesleğin bir mensubu ile bizi tanıştırmalarını isteyebiliriz. Önemli olan bir meslek hakkında merak bizde olmalıdır ; durmadan meslekler hakkında bilgi vermeye çalışan rehberlik uzmanı veya öğretmenlerinizde değil. Meslekler hakkında araştırma yapmak sizin daha önce sözünü ettiğimiz mesleki olgunluğunuzu artıracaktır.

Unutmayın ki günümüzde meslek seçiminde ailenin rolü gittikçe azalmaktadır. Giderek anne ve babalar çocuklarına daha az zaman ayırmakta, uzmanlık alanları da çeşitlenmektedir. Günümüzde meslek seçiminde bir profesyonelin desteğini almak genç açısından daha etkili olacaktır. Bu nedenle okul rehberlik servislerinin çalışmalarına aktif katılmanız kararlarınızı sağlıklı almanızda size yardımcı olacaktır.

Seçilecek mesleğe uygun ilgi ve yetenek alanlarına sahip olmak gerekebilir ancak bu yeterli değildir. Eker (1990) in de belirttiği gibi seçilen meslek ve ilgi alanı arsındaki uygunluğun, ülkenin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik şartlarla bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Eker in (1990) yılında yaptığı bir araştırmaya göre lise öğrencilerinin büyük bir bölümünün meslek tercihlerinde ülkenin sosyal ve ekonomik şartları konusunda gerçekçi bilgilere sahip olmadıkları gözlenmiştir. Gencin kendi koşulları ile seçeceği mesleğin koşulları ve ülke gerçekleri arasında uygun değerlendirmeyi uzmanlar ve öğretmenleri ile yapması uygun olur.

Okul rehberlik servisleri tarafından uygulanan; ilgi ve yeteneklerinizi belirlemek amacı ile geliştirilmiş bir dizi test ve gözlem aracı vardır. Ayrıca meslekleri tanıtmak amacı ile organize edilen meslek konferansları gibi bir dizi çalışma uygulamada olması gerekir. Bunlar uygulanıyor veya uygulanmıyor olabilir. Mesleklerle ilgili olarak bilinmesi gereken konular vardır. Seçilecek mesleğin mensupları başlıca yaptıkları faaliyetler nelerdir, çalışma ortamı ve çalışma koşulları nedir, iş bulma olanakları, kazanç ve meslekte ilerleme koşulları nelerdir gibi bir çok sorunun yanıtının bilinmesi gerekir.

İLGİLER VE YETENEKLER :

Seçilen meslek ile ilgi ve yeteneklerinizin uyuşması gerekir. Yetenek doğuştan kalıtımla gelen gizilgüçlere eklenen bilgi ve becerilerle ilgili bir durumdur. Yetenek, eğitim yolu ile bilgi ve beceri kazanma gücünün karakteristik belirtisi sayılan özellikler bütünü olarak tanımlanmaktadır (Kuzgun, 1992). Kuzgun’ un belirttiğine göre, yetenek bir kimsenin eğitimden neler kazanabileceğini, ileride neler yapacağını değil, neler yapabileceğini gösterir (1992). Başarı ile yetenek birbirine karıştırılmamalıdır. Başarı bireyin ne yaptığını, yetenek ise neler yapabileceğini gösterir. O yüzden okuldaki başarınız sizin yeteneklerinizmiş gibi algılamak yanlış olur. Okul başarısı yetenek hakkında fikir verebilir ancak yeteneğin kendisi değildir.

Yeteneklerinizi bilmek ilerideki eğitim yaşantınız hakkında fikir verebilir. Örneğin sayısal yeteneği düşük olan bir öğrencinin mühendislik alanlarında başarılı olması zordur hatta mümkün de değildir. Günümüzde öğrencileri bir mesleğe veya üst eğitim kurumların yönlendirmeye çalışan uzmanlar, çocuğun genel ve özel yetenekleri açısından durumunu araştırırlar. Kuzgun ‘un da belirttiği gibi üniversite eğitimini sürdürebilmesi için bireyin ; sözcükler arasındaki ilişkileri görebilme, sayısal akıl yürütme ve soyut düşünme yeteneklerinden oluşan ve “Akademik yetenek” olarak adlandırılan bileşik bir gücü gereklidir (1992). Kendimizin güçlü ve zayıf yönlerimizi bilmek ve bu bilgilere göre beklentiye girmemiz gerekmektedir. Genel ve özel yeteneklerden bazıları aşağıda Kuzgun (1992) un sınıflaması ile özetlenmiştir.

Sözel Yetenek :

Sözel akıcılık : zengin bir sözcük dağarcığına ve çağrışım gücüne sahip olma, duygu ve düşüncelerini, değişik sözcükler kullanarak etkileyici bir biçimde ifade edebilme, akıcı bir üslupla konuşabilme ve yazabilme,orijinal ve sanat değeri taşıyan kompozisyonlar yazabilme.
Sözel akıl yürütme : Sözcükler ve/veya ifadeler arasındaki benzerlik ve farkları görebilme, okuduğunu anlayabilme, düşünceleri açık ve anlaşılır bir biçimde aktarabilme.

Sayısal yetenek :

Hesaplama : Sayılarla dört işleme dayalı hesapları çabuk ve doğru bir şekilde yapabilme, bir işlemdeki hatayı çabucak bulabilme.
Sayısal akıl yürütme : Matematik ilke ve kavramları kullanarak problemleri çözebilme, sayılar arasındaki ilişkileri görebilme.

Şekil – Uzay Yeteneği :

Şekil algısı : Nesnelerin, resimlerin veya geometrik şekillerin detaylarını algılama, nesneler, resimler veya şekiller arasında gölge, genişlik, boy vb. özellikler yönünden farkları görebilme.
Uzay ilişkilerini görebilme : açımı verilmiş bir cismin kapalı halini görebilme veya tersini yapabilme.

Renk Algısı:

Renkleri tanıma, renklerdeki benzerlikleri ve farları algılama, aynı renkteki iki cisimde ton farkını görebilme.

Bellek :

Sözcükleri, sayıları, sembolleri çabucak belleme ve uzun zaman hatırda tutma.

Ayrıntıyı Algılama :

Çevredeki uyarıcıları ve aralarındaki farkları çabucak ve doğru bir şekilde algılayabilme.

Mekanik Yetenek :

Bir alet veya makinenin çeşitli parçaları arasındaki ilişkiyi, bir aletin işleyişindeki temel ilkeyi görebilme, onarabilme, bir şemaya göre bir aleti kurabilme.

El Becerisi :

Elleri ve kolları kolaylıkla ve ustalıkla hareket ettirebilme, nesneleri kaldırma, döndürme ve yerleştirme hareketlerini çabuk ve düzgün bir biçimde yapabilme.

Parmak Becerisi :

Parmakları doğru ve hızlı bir biçimde kullanarak küçük objeler üzerinde çalışma, çok ince işleri yapabilme.

El – Göz İşbirliği :

Eli ve gözü birbirleriyle uyum halinde ve hızlı bir biçimde kullanabilme, ipliği iğne deliğinden geçirme gibi işleri çabuk ve doğru bir şekilde yapabilme.

Yukarıda sözü edilen yeteneklerden bazılarının sizde olduğunu bazılarının ise olmadığını fark etmişsinizdir. Sadece yeteneklerinizi bilmek mesleğe yönelmenizde de yeterli olmayacaktır. Diğer önemli unsurun, ilgilerinin de bilinmesi gerekecektir. Ancak aşağıda sözü edilecek olan ilgilerin de yeteneklerle birlikte bilinmesi yeterli değildir. Çünkü meslek seçimi sadece psikolojik özelliklerin etkisi ile değil sosyal ve ekonomik koşullarla da ilgilidir. Yetenekleri ve ilgileri bilmek bize hangi yolda yürüyebileceğimizi gösterir. Yada başka bir ifade ile neleri tercih edemeyeceğimizi gösterir. Örneğin Mekanik Yeteneği olmayan birisinin makine mühendisi olmaya çalışması anlamsızdır. Ancak sadece Mekanik yeteneğin olması da makine mühendisliği için yeterli değildir. Bu nedenle ilgi ve yetenekleri uygun yerine koymak ve değerlendirmek son derece önemlidir.

Herhangi bir anlama altında olmadığı ya da kendisine bir ödül vadedilmediği halde bir kimse kendiliğinde bazı faaliyetlere girişiyor ve bundan doyum sağlıyorsa bu kimsenin o tür faaliyetlere karşı ilgisi olduğu söylenebilir (Bacanlı, 1996). Serbest zamanlarda neler yaptığınıza bakarak kendi ilgileriniz hakkında fikir sahibi olabilirsiniz. Bir müzik aleti çalmaya çalışıyor iseniz müzik ilginizin veya muhtaç insanlara kendiliğinden yardımcı olmak istiyorsanız sosyal yardım ilginizin olduğunu düşünebiliriz.

Aşağıda Kuzgun (1992)‘un sınıflaması ile bazı ilgi alanları tanımlanmıştır :

Temel Bilim : Fizik, kimya, biyoloji gibi bilimlerin konusunu oluşturan olayları incelemekten hoşlanma.
Sosyal Bilim : Sosyoloji, antropoloji, psikoloji, tarih gibi bilimlerin konusunu oluşturan olayları incelemekten hoşlanma.
Canlı Varlık : Hayvan ve bitkilerin yaşayışını incelemekten, onları yetiştirip üretmekten hoşlanma.
Mekanik : Çeşitli alet ve makineleri incelemekten, onarmaktan, işletmekten, alet ve makine yapmaktan hoşlanma.
İkna : Başkalarına düşünceleri aktarmaktan, belli bir amacı gerçekleştirmek için başkalarını etkilemekten hoşlanma.
Ticaret : Alım satım işleri ile uğraşmaktan, ticaret yolu ile kar elde etmekten, bir malı müşteriye tanıtıp satmaktan hoşlanma.
İş Ayrıntıları : Ayrıntılar üzerinde çalışmaktan, her işi günü gününe yapmaktan, her şeyi düzenli tutmaktan hoşlanma.
Edebiyat : Her türlü edebi eserleri incelemekten, eleştirmekten, edebi eserler yazmaktan hoşlanma.
Güzel Sanatlar : Resim, heykel gibi plastik sanatlar ve el sanatları ile ilgili eserleri incelemekten ve bu tür eserler üretmekten hoşlanma.
Müzik : Bir müzik aleti çalmaktan, müzik dinlemekten ve beste yapmaktan hoşlanma.
Sosyal Yardım : Hasta, yoksul ve sakat insanlara yardım etmekten ve onların sıkıntılarını azaltmaktan hoşlanma.

Kaynak: Bilecik RAM